O Δημήτρης Σαμουήλ, Πρέσβης της Κύπρου στη Φιλανδία, μοιράζεται τις σκέψεις του για τον αντίκτυπο που έχει στη διπλωματία και το μέλλον της η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη. Ο κ. Σαμουήλ διετέλεσε Επικεφαλής της Μονάδας Επικοινωνίας και Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουγείου Εξωτερικών από τη σύστασή της το 2018 μέχρι και το 2022.
Λευκωσία, 26 Νοεμβρίου 2021
Σε μια εποχή που τα πάντα κυλούσαν με αργότερους ρυθμούς, πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, ο Έλληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος παρατήρησε ότι το μόνο που παραμένει σταθερό στον κόσμο είναι η αλλαγή («τα πάντα ρει»). Διερωτώμαι τι θα έλεγε για τα τεχνολογικά άλματα της σύγχρονης εποχής, για τις αλλαγές που σημειώθηκαν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς κατά τα τελευταία εκατό χρόνια, με αποκορύφωμα την αυγή της εποχής του Διαδικτύου και την ταχεία ψηφιοποίηση της ζωής μας, με όλα όσα αυτή συνεπάγεται.
Αυτή η θεαματική μεταβολή του κόσμου μας συντελείται με πρωτόγνωρη ταχύτητα, όμοια τη οποίας δεν έχει υπάρξει ξανά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Όσοι κατορθώσουν να προσαρμοστούν με ευελιξία στην αλλαγή θα διαπρέψουν, και ένα πράγμα είναι δεδομένο – όποιος λειτουργεί σε ανταγωνιστικό περιβάλλον θα πρέπει να αποφύγει πάση θυσία να μείνει πίσω!
Τι ισχύει λοιπόν στην περίπτωση της διπλωματίας; Έχουν οι διπλωμάτες την ικανότητα να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και την πορεία πλεύσης αρκετά γρήγορα ώστε να δαμάσουν τα τεχνολογικά κύματα ή θα καταποντιστούν σαν ένας προκατακλυσμιαίος, παρωχημένος θεσμός; Ποιο είναι το μέλλον ενός παραδοσιακού επαγγέλματος όπως η διπλωματία σε καιρούς καταιγιστικών αλλαγών και πώς χρειάζεται να αναπροσαρμοστεί για να παραμείνει συμβατό με την εποχή και αποτελεσματικό;
Όλα αυτά είναι ερωτήματα που απασχολούν έντονα όσους επαγγέλλονται τη διπλωματία (τους διπλωμάτες), ακαδημαϊκούς, όπως και τις διοικήσεις των Διπλωματικών Υπηρεσιών ανά το παγκόσμιο.
Οι απαντήσεις σε αυτά τα φαινομενικά περίπλοκα ερωτήματα, είναι κατά την δική μου άποψη, αναπάντεχα απλές. Ας πάρουμε ωστόσο τα πράγματα από την αρχή. Υπάρχουν σχεδόν τόσοι ορισμοί της διπλωματίας όσα και λεξικά. Τι είναι λοιπόν στην ουσία η διπλωματία; Με βάση τις εμπειρίες που έχω αποκομίσει ως μέλος της Διπλωματικής Υπηρεσίας της Κύπρου εδώ και 22 χρόνια, θα έλεγα ότι είναι η τήρηση των ισορροπιών κατά τη διαχείριση των σχέσεων που αναπτύσσονται σ’ ένα στερέωμα με πολλούς άλλους δρώντες – ας τις ονομάσουμε διεθνείς σχέσεις, αν θέλετε – κατά τρόπο που, πρώτον, διασφαλίζει την αποτροπή σύρραξης ή πολέμου και, δεύτερον, δημιουργεί αμοιβαίο όφελος ή προστιθέμενη αξία για όλα τα μέρη.
Είναι επομένως προφανές ότι η διπλωματία υπάρχει και ασκείται από τις απαρχές του πολιτισμού, από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να ζουν σε ομάδες που αλληλεπιδρούσαν με άλλες ομάδες.
Στο πέρασμα δεκάδων χιλιάδων χρόνων από τότε, η ανθρωπότητα έχει βιώσει συνεχείς προόδους ― ομολογουμένως, ποτέ τόσο ραγδαία όσο στις μέρες μας ― ωστόσο η διπλωματία διατήρησε όλα αυτά τα χρόνια τον ρόλο της και μάλιστα ο ρόλος αυτός αποκτούσε βαθμιαία μεγαλύτερη σημασία, καθώς ο κόσμος ανέπτυσσε σχέσεις ολοένα και στενότερης αλληλεξάρτησης, και καθώς οι συνέπειες από μια ενδεχόμενη σύγκρουση γινόντουσαν όλο πιο καταστροφικές από προηγουμένως.
Προκειμένου να διατηρήσει τη χρησιμότητα της, η διπλωματία έπρεπε πάντα να προσαρμόζεται στις εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένου και στον τομέα της τεχνολογίας. Και ενώ τα θεμέλια της σύγχρονης διπλωματίας μπορούν να αναχθούν στο Συνέδριο της Βιέννης, πριν από 200 χρόνια, πιστεύω ότι δεν υπάρχει διπλωμάτης που θα ισχυριστεί ότι η διπλωματία είναι η ίδια σήμερα όπως ήταν το 1815.
Στοιχείο κλειδί για τους επιτυχημένους μετασχηματισμούς της με την πάροδο του χρόνου, είναι το ένστικτο ή η τάση, αν προτιμάτε, που έχουν οι διπλωμάτες να προσαρμόζονται. Οι διπλωμάτες μπορεί να είναι εγγενώς συντηρητικοί και παραδοσιακοί όταν πρόκειται για την ουσία της δουλειάς τους, αλλά θα εκπλαγείτε από το πόσο επιδέξια μπορούν να προσαρμοστούν σε σχέση με τα μέσα ή τις μεθόδους που χρησιμοποιούν, ιδιαίτερα στα δύσκολα. Αρκεί μόνο να αναλογιστεί κανείς την ταχύτητα με την οποία οι διπλωματικές υπηρεσίες και οι διεθνείς οργανισμοί έκαναν την μετάβαση σε διαδικτυακές συναντήσεις όταν κτύπησε η πανδημία. Μόνο το Γραφείο του ΟΗΕ στη Γενεύη, για παράδειγμα, πραγματοποίησε χιλιάδες τηλεδιασκέψεις και υβριδικές συναντήσεις σε διάστημα ενός έτους κατά την πανδημία.
Είμαι πεπεισμένος ότι η διπλωματία θα δαμάσει την πρόκληση του ψηφιακού μετασχηματισμού, χρησιμοποιώντας νέα εργαλεία που έχει στη διάθεσή της για να καταστεί πιο άμεση και πιο αποτελεσματική. Αν μου έλεγε κάποιος το 1999, όταν είχα τις πρώτες μου εμπειρίες στον κόσμο της διπλωματίας, ότι οι διπλωμάτες, πόσω μάλλον Αρχηγοί Κρατών, Υπουργοί και λοιποί αξιωματούχοι, θα μπορούσαν με το πάτημα μερικών πλήκτρων να απευθυνθούν σε δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, αντιδρώντας σε ένα γεγονός που συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο στην άλλη άκρη του κόσμου, θα είχα δυσκολία να το συλλάβω. Αλλά αυτό είναι μια πραγματικότητα σήμερα. Μπορεί λοιπόν και αυτό να θεωρηθεί διπλωματία; Ασφαλώς ναι. Έχει μάλιστα και όνομα: «twiplomacy» ή ελληνιστί, «διπλωματία του τουίτερ».
Μόλις πριν από τέσσερα χρόνια, μετρούνταν στα δάκτυλα του ενός χεριού οι κυπριακές Διπλωματικές Αποστολές που είχαν παρουσία στο Twitter. Σήμερα, παρά τους περιορισμένους πόρους, 35 από τις 53 Διπλωματικές μας Αποστολές είναι ενεργές, ομολογουμένως σε διαφορετικό βαθμό, και σχεδόν 70 διπλωμάτες μας (σε σύνολο 165), απευθύνονται συνολικά σε ένα κοινό που κατά μέσο όρο ανέρχεται περίπου σε 3 εκατομμύρια χρήστες τον μήνα, μόνο μέσω της δραστηριότητάς τους στο Twitter. Αν αναλογιστούμε ότι ορισμένοι από αυτούς τους χρήστες είναι δημοσιογράφοι, συνάδελφοι διπλωμάτες ή άλλοι επαγγελματίες με ισχυρό πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, οι αριθμοί είναι απλά συγκλονιστικοί. Ειδικά για μικρά κράτη με περιορισμένους πόρους και σχετικά περιορισμένα δίκτυα Διπλωματικών Αποστολών, αυτό ανοίγει έναν εντελώς νέο κόσμο δυνατοτήτων.
Οι συνάδελφοι χρειάζεται ακόμη βέβαια να διαβούν το κατώφλι των Υπουργείων Εξωτερικών σε όλο τον κόσμο για να προβούν στα διαβήματά τους με τον παραδοσιακό τρόπο, αυτοπροσώπως, και φυσικά υπάρχουν πολλές περιπτώσεις και αποστολές για τις οποίες η ανθρώπινη επαφή, η φυσική παρουσία και η αλληλεπίδραση είναι αδύνατον να υποκατασταθούν. Όμως, με τα τεχνολογικά εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους, οι διπλωμάτες είναι σήμερα σε θέση να επικοινωνήσουν τα μηνύματά τους πιο μακριά από ποτέ, χωρίς να χρειαστεί καν να βγουν από το γραφείο τους.
Η διπλωματία θα εξακολουθήσει να είναι ουσιαστικής σημασίας και στο μέλλον, διατηρώντας τον καίριο ρόλο που διαδραματίζει στις διεθνείς σχέσεις. Η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου δολαρίων είναι, σε ποιο βαθμό η κάθε διπλωματική υπηρεσία θα μπορέσει να αποκομίσει τα οφέλη της ψηφιακής επανάστασης για να ενισχύσει τη δική της αποτελεσματικότητα; Είτε σε ό,τι αφορά τη δημόσια διπλωματία, είτε όταν πρόκειται για πιο διεκπεραιωτικού χαρακτήρα, αλλά εξίσου σημαντικές διαδικασίες, όπως είναι οι ενδοΰπηρεσιακές επικοινωνίες.
Δεν χρειάζεται παρά να κοιτάξουμε το παράδειγμα χωρών όπως το Ισραήλ ή η Εσθονία για να αντιληφθούμε την κλίμακα των δυνατοτήτων. Και αυτό είναι κάτι που όντως κάνουμε ― ο ψηφιακός μετασχηματισμός στην εξωτερική πολιτική αποτελεί συχνά θέμα συζήτησης όταν συναντιόμαστε σε διάφορα επίπεδα με ομολόγους από χώρες που πρωτοπορούν, καθώς φιλοδοξούμε να διδαχτούμε από την πείρα τους και να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους.
Με αυτό κατά νου, το καλοκαίρι του 2018 δημιουργήσαμε τη Μονάδα Επικοινωνίας και Δημόσιας Διπλωματίας στο Υπουργείο Εξωτερικών και έκτοτε αναδιαμορφώσαμε εκ βάθρων τον σχεδιασμό και το περιεχόμενο του ιστοτόπου του Υπουργείου Εξωτερικών ώστε να είναι φιλικότερος προς τον χρήστη και να διασφαλίζει αμεσότερη επικοινωνία, φροντίζοντας να ενημερώνεται πολλές φορές καθημερινά. Η Μονάδα αυτή τη στιγμή εργάζεται για τον σχεδιασμό μιας σύγχρονης πλατφόρμας για την αντικατάσταση των πεπαλαιωμένων ομολογουμένως ιστοτόπων των Διπλωματικών μας Αποστολών, η οποία αναμένεται να λειτουργήσει μέσα στο πρώτο εξάμηνο του επόμενου έτους, ενώ, όπως ήδη αναφέρθηκε, έχουμε επεκτείνει το δίκτυο και το αποτύπωμα της παρουσίας μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρά τους περιορισμούς που αντιμετωπίζουμε πρωτίστως λόγω της υποστελέχωσης.
Με την πρόσφατη εγκαθίδρυση της Διπλωματικής Ακαδημίας Κύπρου στο Υπουργείο Εξωτερικών, θα είναι δε δυνατή η πραγματοποίηση διαδικτυακών μαθημάτων κατάρτισης για διπλωμάτες μας σχετικά με τη χρήση νέων ψηφιακών εργαλείων και τεχνολογιών. Τέλος, σε συνεργασία με το Υφυπουργείο Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, σκοπεύουμε να απευθύνουμε σύντομα πρόσκληση για υποβολή προσφορών για την ψηφιοποίηση όλων των προξενικών υπηρεσιών που προσφέρονται από Πρεσβείες και Προξενεία της Κυπριακής Δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, όπως ισχύει και με πλείστους τους άλλους τομείς δραστηριότητας τον 21ο αιώνα, η τεχνολογία θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντος της διπλωματίας. Οι διπλωματικές υπηρεσίες που αξιοποιούν τις δυνατότητες που προσφέρει και είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν τη δύναμη της τεχνολογίας θα έχουν αναπόφευκτα προβάδισμα.