Άρθρο του Υπουργού Εξωτερικών κ. Νίκου Χριστοδουλίδη στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», με τίτλο «Η Επόμενη Μέρα στις Σχέσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο»
[ως δημοσιεύθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2020]
Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ) από την ΕΕ αποτελεί γεγονός.
Κατά τη διάρκεια των δύσκολων διαπραγματεύσεων εξόδου, οι Βρετανοί έδειξαν ξεκάθαρα, μέσω των θέσεων και αιτημάτων τους, τόσο τους λόγους αποχώρησης από την ΕΕ όσο και το περιεχόμενο που θα ήθελαν να έχει η μελλοντική τους σχέση με την ΕΕ. Μόνο ο χρόνος θα αποκαλύψει τις πραγματικές επιπτώσεις της εξόδου του ΗΒ από την ΕΕ και θα επιτρέψει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων για ζητήματα πολιτικής φύσεως όπως για παράδειγμα το ρόλο του ΗΒ σε διεθνές επίπεδο, το μέλλον της ΕΕ χωρίς το ΗΒ, πώς επηρεάζονται οι διατλαντικές σχέσεις, οι σχέσεις Βρυξελλών-Λονδίνου και οι διμερείς σχέσεις του ΗΒ με τα ΚΜ της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η Κύπρος, πάρα τις όποιες διαφορετικές θέσεις με το ΗΒ, επί συγκεκριμένων ζητημάτων, λόγω της ιδιαίτερης, πολυεπίπεδης σχέσης μαζί του, ήταν εξαρχής επιφυλακτική ως προς την έξοδο του ΗΒ από την ΕΕ. Υπενθυμίζεται σχετικά ότι στα τέλη του 1972 ο βασικότερος ίσως λόγος που η Κυπριακή Δημοκρατία προχώρησε σε Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΟΚ ήταν η απόφαση του ΗΒ να γίνει ΚΜ της Κοινότητας. Παρόλα αυτά, είναι απολύτως σεβαστή η θέση της πλειοψηφίας του βρετανικού λαού όπως εκφράστηκε μέσα από το δημοψήφισμα για το Brexit.
Σε αυτό το πλαίσιο, με ιδιαίτερη έμφαση στο μέλλον των πολιτικών σχέσεων του ΗΒ με την Κύπρο που αναμφίβολα θα επηρεαστεί και από την μελλοντική σχέση του Λονδίνου με την ΕΕ και τον ρόλο που θα επιδιώξει να διαδραματίσει το ΗΒ σε διεθνές επίπεδο, αξίζει να επισημανθούν τα πιο κάτω:
1. Παρά την εύλογη δυσκολία επίτευξης ενιαίας γραμμής των 27 ΚΜ της ΕΕ στα ποικίλα και πολυάριθμα ζητήματα, αποτελεί γεγονός ότι στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για το Brexit επιδείχθηκε από πλευράς ΕΕ υποδειγματική ενότητα και ενιαία πολιτική προσέγγιση. Μένει να φανεί στην πράξη αν η εν λόγω ομόθυμη στάση των 27 ήταν ουσιαστική ή αν στο εξής ορισμένοι εταίροι θα επιλέξουν να διαφοροποιηθούν σε σχέση με την πολιτική τους έναντι του ΗΒ σε συγκεκριμένους τομείς και όπου υπάρχουν περιθώρια για μονομερείς προσεγγίσεις.
2. Για πρώτη φορά στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου παρουσιάστηκαν σοβαρές διαφωνίες στις διατλαντικές σχέσεις. Εξαιτίας κυρίως της προσέγγισης από πλευράς Ουάσιγκτον. Ο Αμερικανός Πρόεδρος τάχθηκε ανοικτά υπέρ της εξόδου του ΗΒ από την ΕΕ, κάτι που δεν πέρασε απαρατήρητο από τις Βρυξέλλες και από αριθμό ΚΜ. Όπως επισημάνθηκε από διεθνείς αναλυτές το “America First” του Προέδρου Τραμπ ταυτίζεται με το “Britain is Back” του Λονδίνου. Την ίδια ώρα οι σχέσεις Ουάσινγκτον-Λονδίνου ενισχύονταν. Θα διαφανεί στο μέλλον ποια προσέγγιση θα υιοθετήσει η νέα Αμερικανική Κυβέρνηση έναντι τόσο της ΕΕ όσο και του Λονδίνου και κατά πόσο η έξοδος από την ΕΕ θα επηρεάσει σε βάθος χρόνου και ουσιαστικά τις ίδιες τις διατλαντικές σχέσεις. Σχετικό είναι και το μέλλον των σχέσεων ΝΑΤΟ-ΕΕ όπως επίσης και το μέλλον της ίδιας της πολιτικής άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ. Είναι γνωστό άλλωστε ότι το ΗΒ δεν είχε το ίδιο επίπεδο φιλοδοξίας με άλλα ΚΜ στο θέμα της ανάγκης εμβάθυνσης της κοινής πολιτικής άμυνας και ασφάλειας της Ένωσης και στρατηγικής αυτονομίας της από το ΝΑΤΟ. Επισημαίνεται ότι στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων, το Λονδίνο απέρριψε το ενδεχόμενο ένταξης ειδικού κεφαλαίου για συνεργασία με την ΕΕ σε θέματα εξωτερικής και αναπτυξιακής πολιτικής.
3. Σχετικώς με τα πιο πάνω είναι και το ενδεχόμενο ΕΕ και ΗΒ να έχουν στο εξής διαφορετικές προσεγγίσεις για διεθνή θέματα χωρίς να αποκλείεται ο ανταγωνισμός μεταξύ τους, όπως και η ενδεχόμενη επιδίωξη ΗΒ να επηρεάζει σε θέματα εξωτερικής πολιτικής αποφάσεις της ΕΕ. Θα είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε αν θα υπάρξουν αλλαγές στις πολιτικές προσεγγίσεις ΚΜ της Ένωσης που θεωρούνται ομονοούντα με το ΗΒ, και αν αυτά θα καταφέρουν να καλύψουν το κενό που αφήνει το ΗΒ, συμπεριλαμβανομένης και της επιρροής που το Λονδίνο είχε στη διαμόρφωση πολιτικών των Βρυξελλών.
Τα προαναφερθέντα αφορούν βεβαίως και την Κύπρο ως ΚΜ της ΕΕ και αναπόφευκτα, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα επηρεάσουν τις διμερείς σχέσεις Κύπρου -ΗΒ. Ταυτόχρονα, αξίζει να επισημανθούν τα ακόλουθα:
4. Ιστορικά και για λόγους που είναι κατανοητοί το ΗΒ διαδραματίζει διαχρονικά πρωταγωνιστικό ρόλο στις διεργασίες που αφορούν το κυπριακό. Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ το 2004, την οποία στήριξε το Λονδίνο, πρόσθεσε μια νέα διάσταση ως προς την επίλυση του κυπριακού. Όπως απέδειξε και η τελευταία διαπραγματευτική διαδικασία, η ενεργός και ουσιαστική εμπλοκή της ΕΕ σε θέματα που άπτονται των διαπραγματεύσεων βοήθησε στο να επιτευχθούν σημαντικότατες συγκλίσεις. Υπό το φως των προσπαθειών για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων και με γνωστή τη δεδηλωμένη θέση της ΕΕ για συνέχιση και ενίσχυση της εμπλοκής της στις διαπραγματεύσεις, η στάση του ΗΒ, μη ΚΜ της ΕΕ πλέον, έναντι της εν λόγω προοπτικής είναι ιδιαίτερης σημασίας. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο, σημαντικός θεωρείται ο ρόλος του Λονδίνου στα όσα προωθούνται από τουρκικής πλευράς περί άλλης μορφής λύσης του κυπριακού, μη επανέναρξης των συνομιλιών από εκεί που έμειναν στο Κρανς Μοντανά αλλά και των όσων απαράδεκτων γίνονται σε σχέση με την περίκλειστη περιοχή των Βαρωσίων, ειδικότερα εντός του πλαισίου του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ όπου το ΗΒ έχει ρόλο pen holderτου ψηφίσματος σε σχέση με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ.
5. Η έξοδος του ΗΒ από την ΕΕ οδηγεί αναπόφευκτα σε επανακαθορισμό των διεθνών του προτεραιοτήτων.Έμφαση αναμένεται να δοθεί από πλευράς Λονδίνου και προσπάθεια ενίσχυσης του ρόλου και εμπλοκής του στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής, στο ρόλο της Κοινοπολιτείας όπως επίσης στην περαιτέρω αναβάθμιση της στρατηγικής σχέσης με την Τουρκία που ας σημειωθεί ήταν η πρώτη χώρα με την οποία το ΗΒ επεδίωξε σύναψη εμπορικής συμφωνίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, υφίστανται προοπτικές και για εμβάθυνση της συνεργασίας Λευκωσίας – Λονδίνου. Αποτελεί εξάλλου γεγονός ότιτα τελευταία χρόνια απέδωσαν καρπούς οι προσπάθειες για μεταξύ μας διμερείς σχέσεις που ξεφεύγουν της μονοθεματικότητας του κυπριακού. Για παράδειγμα, η σχέση και συνεργασία μας σε θέματα ασφάλειας και αμυνας ενισχύθηκαν σημαντικά με την υπογραφή μάλιστα σχετικού Μνημονίου Συνεργασίας το 2019 ενώ βρίσκονται σε εφαρμογή ετήσια προγράμματα διμερούς αμυντικής και στρατιωτικής συνεργασίας με τη διεξαγωγή κοινών ασκήσεων, πρόσβασης σε στρατιωτικές σχολές στη Βρετανία και σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα.
6. Πλειάδα άλλων θεμάτων και η εξέλιξη τους στη μετά Brexit περίοδο θα είναι καθοριστικά για τις σχέσεις Κύπρου-ΗΒ. Ενδεικτικά αναφέρονται, η συνεργασία σε θέματα οικονομίας (εντός της ΕΕ οι δυο χώρες συνεργάζονταν πολύ στενά σε τομείς των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών), τουρισμού, εμπορίου και ιδιαίτερα εκπαίδευσης αφού μεγάλος αριθμός Κυπρίων επιλέγουν να σπουδάζουν στο ΗΒ, δημιουργώντας αναπόφευκτα ένα ισχυρό δεσμό ανάμεσα στις δύο χώρες.
7. Καθοριστικής σημασίας παράγοντας για το μέλλον των σχέσεων των δυο χωρών συνιστά η παρουσία της κυπριακής διασποράς στο ΗΒ που αποτελεί σημαντικό συνεισφορέα στην πολιτική, κοινωνική, ιατρική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Η αποχώρηση από την ΕΕ, έχει δημιουργήσει ένα κύμα ανανεωμένου ενδιαφέροντος της διασποράς με την Κύπρο που μπορεί να συμβάλει στην περαιτέρω ενίσχυση των σχέσεων Λονδίνου - Λευκωσίας.
Καταληκτικά, οι σχέσεις με το ΗΒ αναπόφευκτα θα προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα που δημιουργείται από την αποχώρηση της από την ΕΕ. Ταυτόχρονα όμως, λόγω των διαχρονικών σχέσεων των δύο χωρών, καθώς επίσης ενδεχόμενων κοινών επιδιώξεων, οι πολιτικές σχέσεις, παρά τις προκλήσεις και κατά καιρούς δυσκολίες, μπορούν να συνεχίσουν να ενισχύονται και να αναπτύσσονται. Εξάλλου, το πλέγμα των διμερών πολιτικών σχέσεων της Κύπρου με το ΗΒ προϋπήρχε της ένταξης μας στην ΕΕ το 2004 ή της αντίστοιχης ένταξης του ΗΒ το 1973. Μέσα στο πλαίσιο της νέας πλέον εποχής, Κύπρος και ΗΒ θα μπορούσαν σε πρώτη φάση να προχωρήσουν στη σύναψη Μνημονίου Συνεργασίας για Πολιτικές Διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο Υπουργείων Εξωτερικών για τακτική ανταλλαγή απόψεων και επαφή, τόσο σε πολιτικό όσο και σε τεχνοκρατικό επίπεδο. Η ενδυνάμωση της μεταξύ μας συνεργασίας μόνο επωφελής μπορεί να αποβεί και για τις προοπτικές επανέναρξης ουσιαστικών συνομιλιών για το κυπριακό και επίτευξη λύσης στην βάση της ΔΔΟ.